ใครๆ ก็ฮิตใส่เครื่องประดับหินมงคล หินนำโชค โดยหนึ่งในนั้นก็คงไม่พ้น “หินโป่งข่าม” หรือที่ใคร ๆ ก็เรียกกันว่า “แก้วโป่งข่าม” ซึ่งหินชนิดนี้เป็นแร่ธาตุที่ก่อกำเนิดมาจากธรรมชาติ มีลักษณะเป็นหินควอทซ์สีขาวใส ภายในจะมีมลทินหรือวัตถุลักษณะต่าง ๆ ที่แตกต่างกันอยู่ภายในอีกที โดยชื่อของหินโป่งข่ามนี้ เป็นศัพท์โบราณ ซึ่งคำว่า “โป่ง” มาจากชื่อของสถานที่ที่ค้นพบหินโป่งข่ามเป็นครั้งแรกในประเทศไทย ส่วนคำว่า “ข่าม” มีความหมายตามภาษาเหนือว่า อยู่ยง ยั่งยืน คงกระพัน ซึ่งโดยรวม ๆ แล้ว “หินโป่งข่าม” จึงมีความหมายว่าเป็นวัตถุที่มีความมั่นคง ยั่งยืน และคงกระพัน นั่นเอง

สำหรับ “แก้วโป่งข่าม” เป็นหินแก้วตระกูลแร่ควอทซ์ (Quartz) สีขาวใส หรือที่เรียกอีกอย่างหนึ่งว่า “แร่เขี้ยวหนุมาน” โดยตามมาตรความแข็งของโมส์ (Moh’s scale of hardness) ควอทซ์มีค่าความแข็งอยู่ในอันดับที่ ๗ (ความแข็งมี ๑๐อันดับ เพชร แข็งที่สุด คืออันดับ ๑๐) โดยลักษณะของควอทซ์จะมีความโปร่งใส ไปจนถึงทึบแสง และมีหลายสี ควอทซ์จึงจัดเป็นรัตนชาติตระกูลใหญ่ตระกูลหนึ่ง และหลายพื้นที่ในประเทศไทยพบควอทซ์หลายชนิด แต่ชนิดที่นำมาทำแก้วโป่งข่ามนั้น พบมากที่ อำเภอเถิน จังหวัดลำปาง

“แก้ว” ตามความหมายโดยทั่วไป หมายถึง หินใสแลลอดเข้าไปข้างในได้
“โป่ง” หมายถึง ลักษณะของสิ่งที่พองด้วยลม หรือแก๊ส เช่น ดินโป่ง (ดินที่มีเกลือ) เป็นต้น
“ข่าม” เป็นภาษาถิ่น หมายถึง อยู่ยงคงกระพัน

บ้านนาบ้านไร่ หมู่ที่ 5 ต.แม่ถอด อ.เถิน จ.ลำปาง เป็นแหล่งกำเนิดของแก้วโป่งข่าม อีกทั้งยังอยู่ไม่ไกลจากวัดถ้ำสุขเกษมสวรรค์ จึงมีนักท่องเที่ยวเข้ามาแวะชมกันอย่างสม่ำเสมอ บ้านนาบ้านไร่ มีกลุ่มเจียระไนแก้งโป่งข่าม ที่ได้นำแก้วโป่งข่ามมาทำเป็นเครื่องประดับหลากหลายชนิด ทั้งสร้อย แหวน กำไร ฯลฯ โดยการนำเอาภูมิปัญญาท้องถิ่นมาผสมสผานกับงานฝีมือและความงามของแก้วโป่งข่าม จึงเกิดเป็นเครื่องประดับที่งดงามและล้ำค่า

แก้วโป่งข่าม เป็นอัญมณีศักดิ์สิทธ์คู่บ้านคู่เมืองของอำเภอเถินมาช้านาน เชื่อกันว่าสามารถคุ้มภัยให้คุณในทางที่ดี เชื่อถือว่าเป็นวัตถุมงคล มีคุณค่าทางไสยศาสตร์ ความอยู่ยงคงกระพัน มีอำนาจวาสนาและบารมี เมตตามหานิยม ยศและตำแหน่งหน้าที่การงาน ร่ำรวย มั่นคง อยู่เย็นเป็นสุข ป้องกันไฟ

สำหรับ “แก้วโป่งข่าม” ที่ใครต่อหลายคนอาจไม่เคยได้ยิน สำหรับบางคนแล้ว “แก้วโป่งข่าม” เป็นอัญมณีล้ำค่าที่มีคุณค่าทั้งทางด้านราคาและด้านจิตใจ โดยเฉพาะอย่างยิ่งกับผู้คนมีความเชื่อและศรัทธาต่อความศักดิ์สิทธิ์ของแก้วโป่งข่าม ที่นอกจากจะมีความสวยงามในตัวของมันแล้ว ยังมีคุณค่าทางวัฒนธรรม ประวัติศาสตร์ และตำนานความเชื่อต่างๆ อีกด้วย